LÃNH ĐẠO SỐ LÀ GÌ? 3 TRỤ CỘT VÀ 6 NĂNG LỰC CỐT LÕI DÀNH CHO LÃNH ĐẠO SỐ

Trong bối cảnh chuyển đổi số bùng nổ, vai trò của người lãnh đạo không còn dừng lại ở quản lý con người và chiến lược kinh doanh truyền thống. Lãnh đạo số trở thành năng lực sống còn giúp doanh nghiệp thích ứng, đổi mới và bứt phá. Bài viết này HBR sẽ phân tích khái niệm lãnh đạo số, lý do nó quan trọng, những kỹ năng cốt lõi mà nhà lãnh đạo cần trang bị, cùng giải pháp thực tế để phát triển năng lực lãnh đạo trong kỷ nguyên số.

1. Lãnh đạo số là gì?

Lãnh đạo số (Digital Leadership) là phong cách lãnh đạo nhằm dẫn dắt sự thay đổi thông qua việc hiểu, đón nhận và ứng dụng công nghệ số để thúc đẩy đổi mới sáng tạo (Innovation), tối ưu hóa quy trình, và xây dựng văn hóa tổ chức linh hoạt, hướng đến khách hàng và dữ liệu.

Nói một cách dễ hiểu, một nhà lãnh đạo số là người không chỉ biết sử dụng công nghệ, mà còn biết cách kết nối con người, chiến lược và công nghệ để kiến tạo ra giá trị mới cho tổ chức trong thời đại 4.0.

Theo Deloitte, lãnh đạo số đòi hỏi một sự dịch chuyển từ việc chỉ quản lý các quy trình hiện tại sang việc tạo ra các khả năng mới bằng công nghệ và định hình lại tổ chức để hoạt động nhanh hơn và linh hoạt hơn.

Để phân biệt Lãnh đạo số với Lãnh đạo truyền thống (Traditional Leadership), chúng ta cần xem xét ba trụ cột chính mà nhà lãnh đạo số tập trung vào:

Sự ra đời của khái niệm Lãnh đạo số là một phản ứng tất yếu trước những thay đổi mang tính cách mạng:

• Tốc độ thay đổi thị trường: Công nghệ khiến vòng đời sản phẩm ngắn lại, buộc doanh nghiệp phải phản ứng và đổi mới nhanh hơn bao giờ hết.
• Kỳ vọng của Khách hàng: Khách hàng hiện đại yêu cầu trải nghiệm liền mạch, cá nhân hóa trên mọi kênh số.
• Sự trỗi dậy của dữ liệu: Dữ liệu trở thành tài sản quý giá nhất, và khả năng khai thác dữ liệu đã trở thành lợi thế cạnh tranh sống còn.

Lãnh đạo số không chỉ đơn thuần là áp dụng công nghệ; đó là việc tái định nghĩa cách thức vận hành, cách thức tương tác với khách hàng, và cách thức đội ngũ làm việc để có thể thịnh vượng trong môi trường kinh doanh thay đổi liên tục và khó đoán định.

2. Tại sao lãnh đạo số quan trọng với doanh nghiệp?

Trong môi trường kinh doanh cạnh tranh khốc liệt ngày nay, Lãnh đạo số không còn là một lựa chọn "nên có" mà đã trở thành yếu tố sống còn quyết định khả năng thích ứng và phát triển bền vững của doanh nghiệp. Vai trò của nhà lãnh đạo số là vô cùng quan trọng vì họ chính là động lực chính của quá trình Chuyển đổi số (CĐS).

• Lãnh đạo số quyết định sự thành bại của Chuyển đổi số (CĐS): Thực tế cho thấy, hơn 70% các sáng kiến Chuyển đổi số thất bại không phải do công nghệ mà là do yếu tố con người và văn hóa (theo khảo sát của McKinsey & Company). Nhà lãnh đạo số chính là người giải quyết vấn đề cốt lõi này. Chỉ có người lãnh đạo có tầm nhìn rõ ràng và khả năng truyền cảm hứng mới có thể thúc đẩy toàn bộ nhân viên tham gia, vượt qua sự sợ hãi và kháng cự ban đầu. Họ là người "chèo lái" con tàu doanh nghiệp qua bão táp công nghệ.
• Xây dựng lợi thế cạnh tranh bền vững: Thay vì chỉ số hóa quy trình cũ, nhà lãnh đạo số có khả năng nhìn nhận ra các cơ hội để tạo ra mô hình kinh doanh hoàn toàn mới nhờ công nghệ. Lãnh đạo số luôn đặt khách hàng là trung tâm và sử dụng dữ liệu để cá nhân hóa trải nghiệm. Điều này tạo ra sự trung thành và gia tăng giá trị trọn đời (Lifetime Value) của khách hàng.
• Khai thác và phát triển nguồn nhân lực số: Công nghệ số (như các nền tảng cộng tác) cho phép làm việc nhóm hiệu quả hơn. Lãnh đạo số phá vỡ các ngăn cách bộ phận truyền thống, khuyến khích sự hợp tác đa chức năng, giúp các dự án được triển khai nhanh và hiệu quả hơn. Một tổ chức được dẫn dắt bởi lãnh đạo số, với văn hóa làm việc linh hoạt và hiện đại, luôn là thỏi nam châm thu hút những nhân tài hàng đầu trong ngành công nghệ và dữ liệu.

Nếu không có sự dẫn dắt mạnh mẽ và phù hợp của Lãnh đạo số, mọi nỗ lực CĐS của doanh nghiệp chỉ có thể dừng lại ở việc số hóa quy trình (Digitization) mà không thể đạt được chuyển đổi đột phá (Transformation) thực sự.

3. 6 nhóm năng lực cốt lõi của lãnh đạo số

Để thành công dẫn dắt tổ chức vượt qua những thách thức của kỷ nguyên số, một nhà lãnh đạo cần phải sở hữu và phát triển một tập hợp các năng lực độc đáo – sự kết hợp giữa hiểu biết công nghệ và khả năng lãnh đạo con người.

Dưới đây là 6 nhóm kỹ năng và phẩm chất thiết yếu tạo nên một Lãnh đạo số hiệu quả:

3.1. Tư duy chiến lược và tầm nhìn số

Tư duy Chiến lược và tầm nhìn số là khả năng nhìn xa hơn các vấn đề hiện tại, hình dung ra tương lai mà công nghệ sẽ định hình lại thị trường và doanh nghiệp. Tầm nhìn Số không chỉ là mục tiêu công nghệ mà là việc tái tạo mô hình kinh doanh và giá trị cốt lõi. Kỹ năng này quan trọng vì nếu người lãnh đạo không xác định được đích đến số hóa rõ ràng, mọi nỗ lực chuyển đổi sẽ trở nên phân mảnh, lãng phí nguồn lực và dễ bị đối thủ cạnh tranh vượt mặt.  

Để có được kỹ năng này, lãnh đạo cần:

• Chủ động nghiên cứu chuyên sâu về các xu hướng công nghệ đột phá (AI, IoT, Blockchain) trong ngành
• Tham gia các khóa học chuyên biệt về lãnh đạo Số và chiến lược Kinh doanh Số
• Tham vấn các chuyên gia và đối tác công nghệ để xây dựng một lộ trình chuyển đổi tích hợp (không tách rời công nghệ và kinh doanh).

3.2. Ra quyết định dựa trên dữ liệu

Ra quyết định dựa trên Dữ liệu là năng lực chuyển đổi các tập dữ liệu lớn (Big Data) thành thông tin chi tiết có giá trị, sau đó sử dụng những thông tin đó để đưa ra các quyết định kinh doanh một cách khách quan, nhanh chóng và chính xác. Năng lực này quan trọng bởi trong kỷ nguyên số, tốc độ và độ chính xác của quyết định là yếu tố cạnh tranh hàng đầu; việc dựa vào kinh nghiệm cá nhân hay trực giác mà bỏ qua dữ liệu sẽ dẫn đến rủi ro lớn và mất cơ hội thị trường. 

Để phát triển kỹ năng này, lãnh đạo cần:

• Đầu tư xây dựng hệ thống thu thập và phân tích dữ liệu tập trung
• Thay đổi văn hóa tổ chức bằng cách yêu cầu mọi đề xuất và chiến lược phải được chứng minh bằng số liệu (Data-Backed).

Quan trọng nhất là cần chấp nhận tư duy thử nghiệm và học hỏi nhanh (Fail Fast), coi dữ liệu thất bại là tài sản để cải tiến. Áp dụng phương pháp "Thực thi nhanh, thất bại sớm" (Fail Fast). Nhà lãnh đạo số sử dụng dữ liệu để đánh giá kết quả thử nghiệm và nhanh chóng lặp lại hoặc điều chỉnh hướng đi, thay vì chờ đợi sự hoàn hảo. Đảm bảo dữ liệu thu thập được là chính xác, minh bạch và được sử dụng một cách có trách nhiệm.

3.3. Thích ứng với sự thay đổi vận hành linh hoạt 

Đây là khả năng quản lý và thúc đẩy tổ chức thích ứng liên tục với những biến động công nghệ và thị trường, thông qua việc áp dụng các phương pháp làm việc linh hoạt (Agile). Kỹ năng này quan trọng vì chuyển đổi số gây ra sự xáo trộn lớn về quy trình và văn hóa, thường gặp phải sự kháng cự từ nhân viên; nếu không quản lý thay đổi hiệu quả, dự án sẽ thất bại do rào cản nội bộ. 

Để có được năng lực này, lãnh đạo cần trở thành hình mẫu của sự thay đổi bằng cách:

• Tiên phong áp dụng các quy trình Agile, đồng thời minh bạch hóa lý do thay đổi và lợi ích dài hạn
• Cần xây dựng một môi trường an toàn để nhân viên dám thử nghiệm, cho phép các nhóm liên chức năng chủ động giải quyết vấn đề thay vì chờ đợi sự chỉ đạo từ cấp trên.

3.4. Kỹ năng kết nối và truyền thông số 

Kết nối và truyền thông số là khả năng truyền tải tầm nhìn, giá trị và mục tiêu số hóa một cách rõ ràng, hấp dẫn đến toàn bộ nhân viên, đối tác và khách hàng thông qua cả kênh trực tiếp lẫn các nền tảng số. 

Kỹ năng này quan trọng bởi Chuyển đổi số chỉ thành công khi có sự đồng thuận và cam kết từ dưới lên; giao tiếp kém hiệu quả sẽ dẫn đến sự hoài nghi, hiểu lầm và làm chậm tiến trình. Để phát triển kỹ năng này, lãnh đạo cần thành thạo việc sử dụng các công cụ giao tiếp số để duy trì sự minh bạch thông tin, đồng thời phải luyện tập khả năng "kể chuyện" (Storytelling) về hành trình số hóa của công ty, biến những khái niệm công nghệ phức tạp thành câu chuyện truyền cảm hứng và dễ hiểu.

3.5. Tập trung vào khách hàng và trải nghiệm 

Tập trung vào khách hàng là việc đặt khách hàng làm trung tâm của mọi sáng kiến chuyển đổi số, sử dụng công nghệ để không chỉ đáp ứng mà còn vượt xa mong đợi của họ thông qua các tương tác cá nhân hóa và liền mạch. Điều này này quan trọng vì trong kỷ nguyên số, trải nghiệm khách hàng là yếu tố khác biệt hóa cốt lõi và là động lực cho sự tăng trưởng; nếu CĐS không cải thiện trải nghiệm khách hàng để tăng hiệu quả kinh doanh thì nó sẽ trở nên vô nghĩa về mặt kinh doanh. 

Để làm được điều này, lãnh đạo cần thành lập các nhóm đa chức năng chuyên trách việc lập bản đồ hành trình khách hàng (Customer Journey Mapping), sử dụng dữ liệu phân tích để nhận diện "điểm đau" (Pain Points) và trực tiếp tham gia vào quá trình thiết kế lại các điểm chạm số (Digital Touchpoints) để đảm bảo chất lượng trải nghiệm đầu ra.

3.6. Cam kết học tập trọn đời

Công nghệ thay đổi nhanh chóng, khiến kiến thức ngày hôm nay có thể lỗi thời vào ngày mai. Cam kết học tập trọn đời nhấn mạnh vào thái độ sẵn sàng đón nhận kiến thức mới, cởi mở với những ý tưởng khác biệt và khuyến khích văn hóa học tập không ngừng trong toàn bộ tổ chức. Phẩm chất này quan trọng vì công nghệ số luôn thay đổi với tốc độ chóng mặt, khiến kiến thức có thể lỗi thời nhanh chóng, do đó, sự trì trệ trong tư duy lãnh đạo là rủi ro lớn nhất. 

Để duy trì sự cam kết này, lãnh đạo cần dành thời gian cố định để học hỏi, tham gia các diễn đàn và mạng lưới lãnh đạo số toàn cầu, đồng thời đầu tư mạnh mẽ vào các chương trình đào tạo lại (Reskilling) và nâng cao kỹ năng (Upskilling) cho đội ngũ nhân viên. Lãnh đạo phải là hình mẫu của sự tò mò và sẵn sàng đặt câu hỏi, ngay cả khi câu trả lời thách thức những kinh nghiệm cũ của chính mình.

4. Thách thức khi phát triển lãnh đạo số

Việc chuyển đổi từ mô hình lãnh đạo truyền thống sang Lãnh đạo số là một quá trình phức tạp, không chỉ đòi hỏi sự thay đổi về công nghệ mà còn là sự lột xác về tư duy. Các tổ chức thường phải đối mặt với ba thách thức lớn khi xây dựng đội ngũ lãnh đạo số:

1 - Thách thức về văn hóa và tư duy

Đây thường là rào cản lớn nhất. Tư duy cũ và sự kháng cự thay đổi từ chính cấp lãnh đạo hoặc các quản lý cấp trung là nguyên nhân hàng đầu khiến các sáng kiến số hóa bị đình trệ.

• Không sẵn lòng chấp nhận rủi ro: Lãnh đạo truyền thống thường ưu tiên sự ổn định và quy trình hoàn hảo. Trong khi đó, Lãnh đạo số yêu cầu tư duy thử nghiệm và chấp nhận thất bại như một phần của quá trình học hỏi. Nỗi sợ thất bại này kìm hãm tốc độ đổi mới.
• Thiếu tư duy hợp tác đa chức năng: Các lãnh đạo quen làm việc trong mô hình "silo" (ngăn cách phòng ban), không sẵn sàng chia sẻ dữ liệu và quyền hạn ra quyết định, làm giảm tính linh hoạt (Agility) vốn là cốt lõi của môi trường số.

2 -  Thách thức về năng lực và kỹ năng 

Khoảng cách kỹ năng số là một vấn đề nhức nhối, xuất hiện ở cả hai cấp độ:

• Khoảng cách Kiến thức Công nghệ: Nhiều nhà lãnh đạo hiện tại thiếu sự hiểu biết sâu sắc về các công nghệ mới nổi (AI, Cloud, Dữ liệu lớn). Họ có thể chấp thuận dự án CĐS nhưng lại không đủ khả năng để đặt câu hỏi chiến lược, đánh giá tính khả thi hoặc định hướng ứng dụng công nghệ đó một cách tối ưu.
• Thiếu Kỹ năng Dẫn dắt Sự thay đổi: Lãnh đạo số cần các kỹ năng mềm mới như quản trị cảm xúc kỹ thuật số (Digital Empathy), khả năng làm việc trong môi trường làm việc kết hợp (Hybrid Working) và sử dụng dữ liệu để truyền cảm hứng. Những kỹ năng này không thể có được qua kinh nghiệm lãnh đạo truyền thống.

3 - Thách thức về đầu tư và nguồn lực 

Phát triển Lãnh đạo số đòi hỏi một chiến lược đầu tư dài hạn và bài bản:

• Cạnh tranh nhân tài số: Việc tìm kiếm các chuyên gia có kinh nghiệm về cả công nghệ và lãnh đạo (Hybrid Skills) là cực kỳ khó khăn và tốn kém, khiến các doanh nghiệp phải đối mặt với cuộc chiến thu hút nhân tài.
• Chiến lược phát triển nội bộ không hiệu quả: Nhiều tổ chức đầu tư vào các khóa đào tạo Chuyển đổi số ngắn hạn, chung chung mà không gắn kết với chiến lược kinh doanh cốt lõi và văn hóa tổ chức, dẫn đến hiệu quả chuyển giao kiến thức thấp.

5. Giải pháp nâng cao năng lực lãnh đạo số

Để vượt qua các thách thức và xây dựng một đội ngũ lãnh đạo số mạnh mẽ, doanh nghiệp cần áp dụng các giải pháp mang tính chiến lược, tập trung vào phát triển tư duy và tích hợp kỹ năng vào công việc thực tế:

5.1. Bắt đầu bằng việc tái định hình tư duy 

Thay vì chỉ tập trung vào đào tạo kỹ thuật, ưu tiên thay đổi tư duy lãnh đạo trước. Lãnh đạo cao nhất cần cam kết và đi đầu trong việc chấp nhận rủi ro, sử dụng dữ liệu và thử nghiệm. Điều này tạo ra một "mô hình mẫu" để các cấp quản lý khác noi theo.

Cùng với đó, cần khuyến khích lãnh đạo thực hiện các dự án thí điểm (Pilot Projects) nhỏ, nhanh, nơi họ có thể thực hành ra quyết định dựa trên dữ liệu và quản lý sự thay đổi mà không sợ bị trừng phạt nếu thất bại.

5.2. Áp dụng mô hình phát triển kỹ năng kết hợp

Việc đào tạo cần phải kết hợp nhuần nhuyễn giữa kiến thức công nghệ và kỹ năng mềm tạo nên mô hình phát triển kỹ năng kết hợp. Thay vì các khóa học chuyển đổi số chung chung, tổ chức nên cung cấp các chương trình đào tạo tích hợp kỹ năng lãnh đạo với kiến thức công nghệ chuyên ngành (ví dụ: Lãnh đạo AI trong ngành Tài chính; Lãnh đạo dữ liệu trong ngành Bán lẻ).

Thiết lập chương trình cố vấn chéo, nơi các chuyên gia công nghệ trẻ tuổi (Digital Natives) cố vấn cho các lãnh đạo cấp cao về công nghệ, và ngược lại, lãnh đạo cấp cao truyền đạt kinh nghiệm quản lý.

Luân chuyển các nhà quản lý cốt lõi sang các vai trò có tính chất số hóa cao hoặc làm việc trực tiếp với đội ngũ phát triển sản phẩm/công nghệ để họ trải nghiệm thực tế quy trình Agile và ra quyết định dựa trên dữ liệu.

5.3. Xây dựng cấu trúc tổ chức linh hoạt và cộng tác

Lãnh đạo số không thể hoạt động hiệu quả trong một cấu trúc cứng nhắc. Cần có sự thay đổi về tổ chức, đảm bảo Giám đốc Chuyển đổi số (CDO) hoặc Giám đốc Công nghệ (CTO) có tiếng nói và quyền hạn ngang hàng với các lãnh đạo khối kinh doanh để đảm bảo chiến lược số được tích hợp từ trên xuống.

Cấu trúc lại các nhóm làm việc xoay quanh dòng giá trị (Value Stream) hoặc trải nghiệm khách hàng thay vì cấu trúc phòng ban truyền thống. Điều này buộc các lãnh đạo phải học cách hợp tác và chia sẻ mục tiêu.

5.4. Áp dụng công nghệ trong phát triển lãnh đạo

Áp dụng chính công nghệ vào quá trình phát triển lãnh đạo bằng cách sử dụng công cụ phân tích để đo lường và cung cấp phản hồi (Feedback) dựa trên dữ liệu về hiệu suất lãnh đạo số, ví dụ: tốc độ ra quyết định, tỷ lệ thành công của các dự án thử nghiệm, hoặc mức độ tương tác số của nhân viên.

Cung cấp các nền tảng học tập trực tuyến (LMS) với nội dung được cá nhân hóa, giúp lãnh đạo học hỏi mọi lúc, mọi nơi, và theo tốc độ của riêng họ.

Phát triển lãnh đạo số là một cuộc marathon, không phải là một cuộc chạy nước rút. Thành công đòi hỏi sự cam kết không ngừng nghỉ từ cấp cao nhất, đầu tư chiến lược vào đào tạo kết hợp, và dám thay đổi cả về cấu trúc lẫn văn hóa.

Thế giới kinh doanh đang dịch chuyển với tốc độ chưa từng có. Việc trì hoãn hay duy trì phong cách lãnh đạo truyền thống đồng nghĩa với việc chấp nhận rủi ro bị bỏ lại phía sau. Để không chỉ sống sót mà còn thịnh vượng trong tương lai số, mỗi nhà lãnh đạo cần phải xem việc phát triển năng lực lãnh đạo số là chiến lược đầu tư ưu tiên số một của mình.